Эдгээр хуулийн төслүүд олны анхаарлыг татахаас илүүтэй улс орны эдийн засаг, тусгаар тогтнол үндэснийаюулгүй байд­лыг бататгасан онц­гой асуудал гэж болно. Тэр дундаа эх орны аюулгүй амар тайван байдлыгхангах дархан хилтэй холбоотой сайн эсвэл саар шийдвэр гаргах нь өнөөгийн эрх баригчдын гарт бий. Энэдундаас хамгийн чухалд тооцогдох Хилийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэж эхэлснээсхойш  хэрүүлийн "алим” болж байна. Гишүүдийн хэлснээр 20 гаруй жилийн дараа "гар хүрч” байгаа Хилийнтухай хуулийн төсөлд 100 км байхаар тогтоосон Монгол Улсын хилийн бүсийг 15 км болгон буу­руулах, хилийнцэргийг хилийн цагдаа болгож өөрч­лөх, Хил хамгаалах бай­гууллагын дарга нар албан тушаа­лын цо­лоохуулиар зохи­цуулж өгөхөөр тусгаж оруулж ирсэн зэрэг нь зарим гишүүд болон олон нийтийн хүчтэй эсэр­гүүцэлтэй тулгарсан юм.

Тэр тусмаа 100 км байхаар зааж өгсөн хилийн бүсийг 15 км болгон бууруулахаар оруулж ирж байгаа нь уулуурхайн компаниудын захиалга, бизнесийнхний ашиг сонирхол гэдгийг Т.Аюурсайхан гишүүн ил тод зарласанюм. Нэр бүхий гишүүд, олон нийт, хэвлэл мэдээллийн бай­гууллагууд эсэргүү­цэж дуугараагүй бол Ажлынхэсгийнхний анх санаачилснаар хилийн зурвас дээр олборлолт явуулж, газар өрөмдөх энүүхэнд байлаа. Ул­сынгазар нутаг болоод дархан хилийг хам­гаалж байгаа хэдэн бор хилч­дээ цээжээрээ хамгаа­лах ёстой ХХЕГ–ындарга, хошууч генерал Ц.Сэргэлэн гишүүдийн өмнөөс хатуухан үг хэлж  чадахгүй, хилийн бүсийг 15 км болгоххуулийн төсөл санаачлахад гар бие оролцоод байж байна. Угтаа Ц.Сэргэлэн дарга улсынхаа тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлын төлөө хатуухан байтугай дуугарах учиртай юм. Гэтэл түүний хэлснээр хилээр нэвтрэххүмүүсийн хяналт, шалгалтыг хөн­гөв­чилж, хилийн бүсэд үйл ажиллагаа эрх­лэхээр нэвтрэх аж ахуйн нэгжүүдэдцензур тавихгүй юм байх. Жилд 4.3 сая иргэн, 1.6 сая тээврийн хэрэгсэл, нэг сая вагон зорчдог хилийнбоомтуудын хяналтыг сулруулчихвал юу болох вэ. Мөн хилийн бүсийг 15 км болгоод бууруулчихвалХ.Болорчулуун гишүүний хэлж байсанчлан Халхголын хилийн "зогон”-оос хоёр км–т газрын тос өрөмдөжбайгаатай адил явдал хэдэн зуу дахин давтагдах бол. Угаасаа хуульдаа хилийн бүсэд үйл ажиллагаа явуулахаарнэвтрэхэд хориг­лож хязгаарлах заалт байдаггүй аж. Тэгэхээр хилийн бүсийн "хамгаалалт” арай "чанга” байгаагсулруулахаар 15 км болгож бууруулахаар оролдсон байна гэдгийг энгийн иргэд ч хэлж ярьж, хувийн орон зайн­даа хэлэлцэж шүүж тунгаасаар байгаа билээ.

Хил хамгаалах байгууллагын дарга нар цол орон тоогоо хуулиар тогтоохоор санаархаж байгааг Байнгын хороо­ны хуралдаан дээр "Хуулийн төсөлд Хил хамгаалах байгууллагын дарга, тэргүүн дэд дарга, орлогч дарга ньцэргийн дээд цолтой байна гэсэн заалт байна. Энэ бол даргын орон тоог хуулиар тогтоож байгаа буруу жишиг. Дарга нар нь цэргийн дээд цолтой байна гэхээр генерал цол авах гээд байгаа юм шиг” гэдгийг Н.Учрал нарынгишүүд шүүмжилж байсан. Гэтэл өчигдрийн Их Хурлын чуулганы үеэр дээрх албан тушаалыг хуулиар тогтоосонзаалтыг хэвээр нь оруулж ирэв.

Түүнчлэн хуульд зөвшөөрсөн хэлбэрээр голын усны голдирол түвшин өөрчилнө гэж заасан мөртлөө зөвшөөрсөнхэлбэр нь тусгагдаагүй, хил дээрх аливаа маргааныг энхийн журмаар шийдвэрлэнэ гэж заажээ. Хил зөрчиг­чийнгаргаад байгаа хууль бус үйлдэл бүрийг энхийн журмаар шийдвэрлэнэ гээд зэр зэвсэггүй зогсоод байх ньтохиромжтой юу гэдгийг ч Ажлын хэсгийнхнээс асууж байсан хүн цөөнгүй.

Энэ мэтээр анх­наасаа л цоорхой хууль оруулж ирсэн Аж­лын хэсгийнхэн олны шахал­таар хилийн бүсийг буцааж 100 км болгоно гэсэн ч хэлэлцүүлгийн явцад 15 км-ээр батлах эсэхэд дан ганц гишүүд гэлтгүй  эргэлзэх хүмүүс их байгаа юм. Залгуулаад амралтын өдрүүд тааруулж хэсэг бүлэг этгээдийн сонирхлыг гүйцэлдүүлэн сэмхэн батлах эсэхэд эргэлзэхэд илүүдэхгүй биз. Хилийн зурваст үйл ажиллагаа явуулж байгаа 81 аж ахуйн нэгж,  хилийн бүсэд зөвшөөрөл авсан 52 аж ахуйн нэгж цөөдөөд байна уу Ц.Сэргэлэн дарга аа.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ” сонин