Талын ганц айл буюу чөтгөр, шулмын хорлол
Талын
монголчуудын амьдралд тохиолддог таагүй зүйлсийн тухай олон яриа, домог
байдаг ч ихэнх нь талын ганц гэр буюу айлын тухай байх нь сонирхол
татдаг. Энд өгүүлэгдэх болсон явдлыг нисгэгч, хурандаа Даржийн Баатар
ярьсан болно. Эхлээд олон түмний сайн мэдэх нэгэн тохиолдлыг өгүүлье.
Тэр бол "Говийн зэрэглээ” киноны жүжигчдэд тохиолдсон гэх чөтгөр, шулмын
хорлол билээ.
Тухайн киноны зарим зургийг Дундговь аймгийн нутагт авчээ. Зуны дэлгэр цаг байсан тул зураг авалт зугаатай, цэнгэлтэй байсан нь мэдээж. Амрахдаа амарч, айрагдсан шигээ байжээ. Нэг өдөр багийн ч бил үү, сумын ч бил үү бага шиг баяр тохиожээ. Киноныхон ч амарсан байна. Анчлах нь анчилж, айрагдаж, архидах нь айрагдаж, архидсан юм байх. Тал тал тийшээ таран одоцгоожээ. УДЭТ-ын найруулагч, жүжигчин Доржсамбуу тэргүүтэй жүжигчид Их газрын чулуу хэмээх байгалийн сайхан цогцолсон үзэсгэлэнт газар үзэхээр явцгаажээ. Баяр л тохиосон хойно хорхог боодог, балгах дарвих юм гаралгүй яах вэ. Ингэсхийгээд давхиж байтал ээрэм талын дунд ганц гэр цайвалзан харагдсан байна.
Талын зүйлс алган дээр мэт харагддаг болохоор юу гэж андуурах билээ. Цангаа тайлж цай уухаар зам хазайсан нь ойлгомжтой. Яваад очвол хонь малын хотгүй юм гэнэ. Малгүй айл бас байдгаа хэмээлцээд буужээ. Гэрээс нэгэн эр гарч ирээд хар, цагаан дуугүй орохыг дохисон гэдэг. Гэрт ороод эрэмбээрээ суувал говийн байдаг л нэг бор хүүхэн халуун цай самарч зогсчээ. Хар халуунд халуун цай яаж ууна даа гэсэн шүү юм бодоцгоож суутал цай ч болж хүн бүрт аягалан барьсан байна. Ёсыг бодон авч амсвал саяхан тогоондоо дэргэж байсан халуун цай цэл хүйтэн болчихсон байж. Туршлагагүй залуу хүмүүс явсан учраас уучихаад "Ямар сонин юм бэ” гэж дотроо бодоцгоон гараад давхицгаажээ. Машиндаа суугаад элдвийг ярин, болсон явдлыг гайхан хөөрөлдөх зуур ард сууж явсан жүжигчин, талийгаач Оюунцэцэг "Хүүе, нөгөө айл алга болчихож” гэжээ. Эргээд хартал үнэхээр харагдсангүй гэнэ. Бид холдоогүй, тэгээд ч талын айл хаачих билээ гээд буцаж давхин хайгаад олдоогүй юм гэнэ билээ. Тэгээд хэрэг бишидсэнийг мэдээд Их газрын чулуугаа ч орхин буцсан бөгөөд хамаагүй юм ярьж, цуу тарааж болдоггүй үе байсан учраас тэгсхийгээд хүссэн ч, эс хүссэн ч мартахаас аргагүй болжээ. Киноны зураг авалт дуусч жүжигчид хотдоо ирээд бүгд ижил өвчнөөр уван цуван нас барсныг одоо ч ярьдаг шүү дээ. Ингэж манай хоёр ч лут авьяастан болох дээрх хоёр жүжигчин хийж бүтээх ид насандаа хорвоог орхисон түүхтэй. Түүнтэй тун төсөөтэй зүйл нисгэгч, хурандаа Д.Баатарт наяад оны эхээр тохиосон байгаа юм. Ээлжийн амралтаа аваад хоёр нөхрийн хамт тарвагачлахаар тарваганы орон болох Дундговийн Үл-Олдохын талыг зорьжээ. Тарвага ч ёстой шороо шиг бужигнаж байж. Хорио тавигдсан болохоор хэдийг ч намнасан болно.
Гэхдээ
бас зөвшөөрөл авдаг байсан тул гэрээ байгуулан 100 тарваганы ан хийхээр
очоод бараг гурван хоногт л амжуулчихсан юм байх. Ийм олон тарвагатай
газар сонирхолгүй юм байна. Нэгэнт ажлаа амжуулсан юм чинь өнөөдөр
амраад буцъя даа. Хотод очоод загасчилъя гэж ярилцаад амрах болж. Энд
ирснийх Их газрын чулуу үзчихээд харья гэлцээд гараад өгчээ. Тэр үеийн
"Шаахай” хэмээх хажуудаа суудалтай хос мотоциклоор хөл залгасан улс
газар товчлосхийгээд давхижээ. Гэнэт нэг нөхөр нь "Хөөе, тэнд ганц гэр
байна” гэжээ. Бүгдээрээ сониныг нь гайхаад давхиад хүрсэн байна. Бас л
мал хар байх шинжгүй, нохой ч үгүй байсанд арай туршлагатай, ахмад, юм
үзсэн хүн тул хурандаа Баатар багагүй хар авчээ. Гэрээс ганган цагаан
хүүхэн гарч ирсэн нь бүр алмайруулж орхиж. Хоёр найз нь арай залуу тул
хүүхнийг нэлээд сониучирхаж буй нь ч ажиглагджээ. Байдал бишидсэн ч
барьц алдахгүйг хичээн хоёр нөхрөө гэнэдэх вий гэхдээ арга сүвэгчлэхийг
оролдон дотроо боловсруулан суужээ. Тогоон дээрх цай нь тэдэнд зориулж
чанасан мэт дэвэрч буцалж байсан аж. Гэрийн эзэн бололтой нөхөр дуу шуу ч
үгүй суух бөгөөд яриа хөөрөө ч өдөх шинж алга харагджээ. Бүсгүй цай
аягалангуут хэрэг бишдэхийг гадарласан Д.Баатар "За, энэ хар халуунд
буцлам халуун цайгаар яах вэ. Болсон идээнд ам хүр гэдэг” гээд цайнд нь
хуруугаа дүрээд духандаа хүргэн босохдоо "Тэгнэ ээ, тэр” гэж боджээ.
Хуруугаа дүртэл өнөө буцлам халуун цай нь цэл хүйтэн болчихсон байж. Их
газрын чулуу хэр холыг лавлавал гэрийн эзэн гараар урагш дохисон аж.
Хоёр нөхөр нь гайхасхийн дагаж гарчээ. Хурандаа хар, цагаан дуугүй
мотоциклоо асаагаад хөдөлсөнд нөхөд нь дагасан байна. Тун холдоогүй
байтал нэг нөхөр нь "Хурандаа, нөгөө айл алга болчихож” гэжээ. "Юун айл,
ямар ч айл байгаагүй шүү дээ” гэвэл "Яагаав, сая бидний буусан айл алга
байна шүү” гэсэн байна.
Тухайн киноны зарим зургийг Дундговь аймгийн нутагт авчээ. Зуны дэлгэр цаг байсан тул зураг авалт зугаатай, цэнгэлтэй байсан нь мэдээж. Амрахдаа амарч, айрагдсан шигээ байжээ. Нэг өдөр багийн ч бил үү, сумын ч бил үү бага шиг баяр тохиожээ. Киноныхон ч амарсан байна. Анчлах нь анчилж, айрагдаж, архидах нь айрагдаж, архидсан юм байх. Тал тал тийшээ таран одоцгоожээ. УДЭТ-ын найруулагч, жүжигчин Доржсамбуу тэргүүтэй жүжигчид Их газрын чулуу хэмээх байгалийн сайхан цогцолсон үзэсгэлэнт газар үзэхээр явцгаажээ. Баяр л тохиосон хойно хорхог боодог, балгах дарвих юм гаралгүй яах вэ. Ингэсхийгээд давхиж байтал ээрэм талын дунд ганц гэр цайвалзан харагдсан байна.
Талын зүйлс алган дээр мэт харагддаг болохоор юу гэж андуурах билээ. Цангаа тайлж цай уухаар зам хазайсан нь ойлгомжтой. Яваад очвол хонь малын хотгүй юм гэнэ. Малгүй айл бас байдгаа хэмээлцээд буужээ. Гэрээс нэгэн эр гарч ирээд хар, цагаан дуугүй орохыг дохисон гэдэг. Гэрт ороод эрэмбээрээ суувал говийн байдаг л нэг бор хүүхэн халуун цай самарч зогсчээ. Хар халуунд халуун цай яаж ууна даа гэсэн шүү юм бодоцгоож суутал цай ч болж хүн бүрт аягалан барьсан байна. Ёсыг бодон авч амсвал саяхан тогоондоо дэргэж байсан халуун цай цэл хүйтэн болчихсон байж. Туршлагагүй залуу хүмүүс явсан учраас уучихаад "Ямар сонин юм бэ” гэж дотроо бодоцгоон гараад давхицгаажээ. Машиндаа суугаад элдвийг ярин, болсон явдлыг гайхан хөөрөлдөх зуур ард сууж явсан жүжигчин, талийгаач Оюунцэцэг "Хүүе, нөгөө айл алга болчихож” гэжээ. Эргээд хартал үнэхээр харагдсангүй гэнэ. Бид холдоогүй, тэгээд ч талын айл хаачих билээ гээд буцаж давхин хайгаад олдоогүй юм гэнэ билээ. Тэгээд хэрэг бишидсэнийг мэдээд Их газрын чулуугаа ч орхин буцсан бөгөөд хамаагүй юм ярьж, цуу тарааж болдоггүй үе байсан учраас тэгсхийгээд хүссэн ч, эс хүссэн ч мартахаас аргагүй болжээ. Киноны зураг авалт дуусч жүжигчид хотдоо ирээд бүгд ижил өвчнөөр уван цуван нас барсныг одоо ч ярьдаг шүү дээ. Ингэж манай хоёр ч лут авьяастан болох дээрх хоёр жүжигчин хийж бүтээх ид насандаа хорвоог орхисон түүхтэй. Түүнтэй тун төсөөтэй зүйл нисгэгч, хурандаа Д.Баатарт наяад оны эхээр тохиосон байгаа юм. Ээлжийн амралтаа аваад хоёр нөхрийн хамт тарвагачлахаар тарваганы орон болох Дундговийн Үл-Олдохын талыг зорьжээ. Тарвага ч ёстой шороо шиг бужигнаж байж. Хорио тавигдсан болохоор хэдийг ч намнасан болно.
Гэхдээ
бас зөвшөөрөл авдаг байсан тул гэрээ байгуулан 100 тарваганы ан хийхээр
очоод бараг гурван хоногт л амжуулчихсан юм байх. Ийм олон тарвагатай
газар сонирхолгүй юм байна. Нэгэнт ажлаа амжуулсан юм чинь өнөөдөр
амраад буцъя даа. Хотод очоод загасчилъя гэж ярилцаад амрах болж. Энд
ирснийх Их газрын чулуу үзчихээд харья гэлцээд гараад өгчээ. Тэр үеийн
"Шаахай” хэмээх хажуудаа суудалтай хос мотоциклоор хөл залгасан улс
газар товчлосхийгээд давхижээ. Гэнэт нэг нөхөр нь "Хөөе, тэнд ганц гэр
байна” гэжээ. Бүгдээрээ сониныг нь гайхаад давхиад хүрсэн байна. Бас л
мал хар байх шинжгүй, нохой ч үгүй байсанд арай туршлагатай, ахмад, юм
үзсэн хүн тул хурандаа Баатар багагүй хар авчээ. Гэрээс ганган цагаан
хүүхэн гарч ирсэн нь бүр алмайруулж орхиж. Хоёр найз нь арай залуу тул
хүүхнийг нэлээд сониучирхаж буй нь ч ажиглагджээ. Байдал бишидсэн ч
барьц алдахгүйг хичээн хоёр нөхрөө гэнэдэх вий гэхдээ арга сүвэгчлэхийг
оролдон дотроо боловсруулан суужээ. Тогоон дээрх цай нь тэдэнд зориулж
чанасан мэт дэвэрч буцалж байсан аж. Гэрийн эзэн бололтой нөхөр дуу шуу ч
үгүй суух бөгөөд яриа хөөрөө ч өдөх шинж алга харагджээ. Бүсгүй цай
аягалангуут хэрэг бишдэхийг гадарласан Д.Баатар "За, энэ хар халуунд
буцлам халуун цайгаар яах вэ. Болсон идээнд ам хүр гэдэг” гээд цайнд нь
хуруугаа дүрээд духандаа хүргэн босохдоо "Тэгнэ ээ, тэр” гэж боджээ.
Хуруугаа дүртэл өнөө буцлам халуун цай нь цэл хүйтэн болчихсон байж. Их
газрын чулуу хэр холыг лавлавал гэрийн эзэн гараар урагш дохисон аж.
Хоёр нөхөр нь гайхасхийн дагаж гарчээ. Хурандаа хар, цагаан дуугүй
мотоциклоо асаагаад хөдөлсөнд нөхөд нь дагасан байна. Тун холдоогүй
байтал нэг нөхөр нь "Хурандаа, нөгөө айл алга болчихож” гэжээ. "Юун айл,
ямар ч айл байгаагүй шүү дээ” гэвэл "Яагаав, сая бидний буусан айл алга
байна шүү” гэсэн байна.
Дуугүйхэн
давхиж нэг гүвээ даваад зогсон хоёр нөхөртөө болсон явдлын тухай
ярьжээ. "Бид нэлээд том юмнаас саллаа. Миний нэг сайн танил говийн анчин
бий. Тэр "Талд ганц гэр байвал бууж, мордохдоо болгоомжтой бай.
Сэжигтэй санагдвал идээ, ундаанд нь хамаагүй хүрч болохгүй” гэж захисныг
ашгүй саналаа. Би ч дөхөж очоод хар авсан юм. Та хоёрыг айж цочих байх
гээд элдвийг хэлээгүй. Харин яаж байгаад юм идүүлж, уулгалгүй гардаг
билээ л гэж бодлоо. Азаар ахмад нь би байсанд надад түрүүлж цай барилаа.
Биднийг очиход нохой хуцаагүй. Малын хашаа, хэвтэр байгаагүй. Тэгээд ч
талын ганц айлд тэр бүр ганган, хээнцэр хүүхэн байх учиргүй. Тиймээс та
хоёрыг авч гарлаа. Та хоёрын нүд хүүхэнд унаад байсныг ч анзаарч л
суулаа. Хожим нь иймэрхүү юманд сонор сэрэмжтэй байх хэрэгтэй. Худал,
үнэн гэхдээ гол нь биш. Хүний ярьсан хэлснийг эргэцүүлж явахад гэмгүй.
Тэр цайнаас амссан бол өнгөрөхгүй юү. Манай баруун монголчуудад нэг
сайхан заншил байдаг юм. Мэдэж байхад илүүдэхгүй. Харамч яхир, идээ унд
муутай айл таарвал ангаж, цангаж явсан ч ам хүрдэггүй. Тогоотой цайных
нь хөлсөнд хуруугаа дүрээд духандаа хүргэн "Болсон идээнд ам хүрлээ”
гэчихээд явахад л болно. Цай ундтай айл мундахгүй таарна шүү дээ” хэмээн
яриаг нь амтархан сонсч суусан бидэнд зөвлөн бас сургамжилсаныг ч танд
мөн хүргэсү.