Биллнээс үүдэлтэй маш олон зөрчил гарч байна. Жишээ нь биллээ аваад ирвэл мөнгө өгөе, биллийг нүүрсээр солино гэх мэт. Гэхдээ бид сонгуульд өөрийнхөө ирээдүйн төлөө хэнд саналаа өгөх маань нууц байх ёстой. Аюулгүй байдал, ирээдүйгээ бодсон ч нууц байх учиртай. Уг нь олон улсын жишгээр санал өгснийг баталгаажуулан билл хэвлэн өгдөг ч энэ нь манайд буруу хөгжөөд, буруу зүйлд ашиглагдаад байна. Сонгуулийн хэсгийн хороодын ажиглагчид санал өгөх хуудсанд бөглөсөн тэмдэглэгээг "хааш нь ч эргүүлсэн” хараад л ойлгохоор байгааг харин өөрчлөх нь зүйтэй. Балаар дүүртэл бөглөж тэмдэглэл хийдэг болохоор цаасыг доош нь харуулсан ч дээш нь харуулсан ч байрлалаар нь алдахгүй уншиж мэдээлэл өгдөг гэх.

Саналаа өгөөд /уншуулаад/ гарсан иргэний "биллийг харая”, "мөнгө өгөе”, "биллээ өгчих” гэх мэтээр үүдэнд нь байх хэсгийн ахлагч, нэр дэвшигчийн түр ажилчид "бүчин” авна. Ингээд дотроос ирсэн мэдээлэлтэй таарч гэмээ нь санал аль талд байгаа нь баталгаажуулж байна. Нэг үгээр яг газар дээрээ сонгуулийн хороонд ямар мэдээлэл очихыг яс тас мэдэж байна гэсэн үг. Харин сонгуулийн санал өгөх байрыг битүү камержуулж иргэний хяналтыг тодорхой зайтай болгож, санал унших машины орчны нууцлалыг нэмэгдүүлж, билл хэвлэн өгдөггүй болчихвол сая нэг зөв санал хураалт, айдасгүй сонгууль өгөх нөхцөл бүрдэх байх.

 Энэ биллны асуудлаас болон санал нууцлалтай байх нь алдагдаж байна. Нөгөө утгаараа иргэний саналаа нууц, хэний ч ятгалаггүй өгөх эрх зөрчигдөж байна. Аль намд өгсөнийг нь иргэний гарт барьсан цаас, биллнээс чөлөөтэй уншиж болж байгаа нь "нууц алдагдаж” байгаагын илрэл биш гэж үү. Манайд тохиромжгүй олон улсын жишгээс татгалзах ёстой. Тиймээс сонгуулийн үеэр нам болж иргэдээ талцуулаад, санал хураах өдөр билл хурааж хооронд нь "хуваах” хэрэг байна уу. Сонгууль өгснийг гэрчлэх олон улсын жишигт нийцсэн билл манай улсад буруу зүйлд ашиглагдаж байгаа учраас "будлиант” биллнээс татгалзъя

Б.Цацралт