-Өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын дарга З.Энхболд, Монголбанкны Н.Золжаргал нар орон сууцны зээлийн хүүг таван хувь болгох боломжтой гэдгийг илэрхийлсэн. Баасан гаригт хуулийг төслийг өргөн барьчихлаа. Эдийн засагч хүний хувьд орон сууцны зээлийн хүүг таван хувь болгох боломжтой юу. Эдийн засагт ямар нөлөөллийг авчрахыг тайлбарлана уу?

-Орон сууцны зээлийн хүүг бууруулах гол үндсийг инфляц буурсантай холбон тайлбарлаж байна. Инфляц нэг оронтой тоонд бага боллоо гээд ипотекийн зээлийн хүүг буруулах бодлого барьж байгаа нь буруу. Учир нь, инфляц бол хэрэглээн дээрээс иргэд төлж байдаг далд татвар. Худалдан авах чадвар буурснаас болж өргөн хэрэглээний барааны үнэд өөрчлөлт орж үнийн бууралт явсан. Үүнээс үүдэж л инфляц буурсан. Инфляц бага байх нь иргэдэд ашигтай. Бага татвар төлж хэрэглээнээс бага татвар авч байна гэсэн үг. Өргөн хэрэглээний барааг худалдан авах чадвар муудахаар тэд үнээ бууруулна. Үүнтэй адил барилгын үнэ буурах ёстой. Худалдан авалт буураад нийлүүлэлт илүүдээд байвал байрны үнэ худалдан авах боломжид нийцтэл буурах ёстой. Барилгын компаниуд яагаад үнээ бууруулж нийлүүлэлтээ эрэлтэд нийцүүлэх бодлого барихгүй байгаа юм. Эрэлт худалдан авах чадвар маш сул байна.

-Гэхдээ өндөр хүү, хэт өндөр шаардлагаас болж иргэдийг орон сууц худалдан авахад нөлөөлж байгаа юм биш үү. Нөгөө талд барилгын салбарынхны барилга зарагдахгүй хүнд байдал ороод байна. Тэгэхээр орон сууцны зээлийн хүү буурсан нь аль аль талдаа ашигтай биш гэж үү?

-Банк эрсдэлийг хамгаалж, барилгын компаниудын байрыг борлуулах гэж УИХ, Засгийн газар, Монголбанк нийлж мөнгө үйлдвэрлэж байгаа бол үнэхээр харамсалтай. Цаасан мөнгөний нийлүүлэлт төгрөгийн ханшийг улам сулруулна. Доллар дахиад жолоогүй болно. Үүний үр дүнд доллар 1000 төгрөг болох биш 2000 давна. Гадаад худалдааны балансын алдагдал гарна. Энэ нь валютын ханш чангарах, огцом хэлбэлзэх байдлаар эдийн засгийн тогтвортой байдалд нөлөөлнө. 2016, 2017, 2018 онуудад инфляц 10 хувь давж өсөх хандлагатай байна. Үнэхээр инфляцтай уялдуулж байгаа бол өссөн үед зээлийн хүүг дахиад өсгөх үү гэдэг асуулт гарна. Тогтвортой барих боломжгүй. Байрны нийлүүлэлт нэмэгдсэн, хүлээгдэж байна гээд тэрийг хүү бууруулах замаар шийдэх нь одоогийн эдийн засаг даахааргүй харагдаж байна. Нөгөө талаас инфляц хэмээх далд татвараас бага ч гэсэн чөлөөлөгдсөн иргэдийн нуруун дээр хямд хүүгээр далимдуулж барилгын компаниудын борлогдохгүй байгаа байрыг төр дэмжлэг үзүүлж борлуулах нь өөрөө зэрлэг капиталист бодлого явуулах эхлэх нь байна.

-Орон сууцны зээлийн хүүг бууруулахтай зэрэгцэн Монголбанк мөнгөний бодлогын хүүг бууруулах шаардлага гарах болов уу. Өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөлд бодлогын хүүг бууруулах нь хэр зүйтэй вэ?

-Аливаа эдийн засгийн хямрал бол тухайн орны ДНБ хасах болж, макро эдийн засагт агшилт явагдаж, хумигдахыг хэлдэг. Эдийн засагт агшилт явагдаж байгаа, дээр нь эдийн засагт шинэ ачаалал үүсгэж байгаа энэ үед бодлогын хүүг бууруулах бодлого явуулах ёстой. Эдийн засагт ирж байгаа бодит ачааллыг бодлогын хүүг бууруулж байж шингээх хэрэгтэй байна. Монголбанк бодлогын хүү буруулахгүй цааш явбал эдийн засагт улам хүндрэл үүснэ.

-Зах зээлд хангалттай нийлүүлэлт байгаа учраас орон сууцны зээлийн хүүг бууруулахад эрсдэл бага гарах юм биш үү. Та ямар үндэслэлээр ипотекийн зээлийн хүүг таван хувь болгох нь эрсдэлтэй гээд байна вэ?

-Өнөөгийн нөхцөлд таван хувь болгоход эрх баригч нам нь бэлэн байж болох ч эдийн засаг бэлэн биш байна. Ипотекийн таван хувийн зээлийг улстөрийн оноо авах арга, хэрэгсэл болгож улсын эдийн засгийг улам хүндрүүлэх эрсдэлтэй байна. Энэ бол иргэдийн гар дээрх мөнгийг бага багаар авах бодлого хэрэгжүүлж, эдийн засгийн эргэлтийг бий болгох гэсэн арга ядсан арга. Монголын орон сууцны эрэлт 200 000 байна. Өнөөдөр зах зээл дээрх нийлүүлэлт 20 000 байна. Эрэлт давамгай мөртлөө худалдан авалт явагдахгүй байна гэдэг бол орлого, үнэ хоёртой холбоотой. Өөрөөр хэлбэл, эрэлт талын худалдан авах чадвар сул, орлого муу байна. Тэгэхээр нэг бол байгаа чадварт тааруулж нийлүүлэлт хий. Таван хувь бол зах зээлийн хуулиар биш хүчээр эрэлт нийлүүлэлтийн уулзуулах механик арга хэрэглэж гэж байна. Тохируулга сайн хийх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол макро эдийн засгийг элгээр нь хэвтүүлж мэднэ.

      Б.Лхагважав: Зах зээлийн зохицуулалтад төр оролцоод байвал үнэ л өснө 

Монголын худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын ерөнхийлөгч Б.Лхагважав:

-УИХ хууль гаргаж үүссэн асуудлыг шийднэ гэж ярьж байна. Мөн ипотекийн зээлийг хэвийн үргэлжлүүлж, цаашлаад хүүг таван хувь болгож бууруулна гэдгээ УИХ-ын дарга З.Энхболд хэлсэн байгаа. Энэ хэр боломжтой гэж та харж байна вэ?

-Зээлийн хүүг хэт их буулгаж, цаашлаад үүнд нь улстөрчид оролцох нь эргээд үнэ өсөх сөрөг зүйл авчирдгийг 2013 онд харсан шүү дээ. Ипотекийн зээлтэй холбоотойгоор 900 тэрбум төгрөгийг зах зээлд нийлүүлснээс болж орон сууцны үнэ хоёр дахин өссөн. Зах зээлд худалдан авалтыг дэмжсэн ч нийлүүлэлт нь байхгүй байсан. Өнөөдөр хоёр дахин өссөн байрны үнэ дөнгөж 20 орчим хувийн уналттай явж байна. Зах зээлд хоосон байгаа 18-20 мянган байрыг зарахын тулд хэрэглээг дэмжиж, хүүг инфляцтай уялдуулан бууруулах саналыг УИХ-ын дарга гаргаж байна. Гэхдээ хэт их мөнгийг хэрэглээнд зарцуулбал, нийлүүлэлт байхгүй болох эрсдэл байгаа. Эрэлт нийлүүлэлтийг цэвэр зах зээл зохицуулдаг ч төр үүнд хэт их оролцоод нэг талыг нь дэмжээд байвал үнэ л өсдөг.

                   М.Энхсайхан: Ипотекийн хүү буурвал иргэдийн сарын төлбөр өснө 

Монгол Улсын сайд М.Энхсайхан:

Тэрээр өөрийн фейсбүүк хуудаснаа ипотекийн зээл болон хүүг бууруулах талаар орууулсан тайлбарыг хүргэж байна.

Нэг биш хүн манай банкны салбарт бий болсон нөхцөл байдлыг хялбаршуулан тайлбарлаж өгөхийг хүссэн юм. Оролдоод үзье.

1. Банк бусдын мөнгийг хадгалж эргэлтэд оруулдаг бизнесийн байгууллага бөгөөд банк өөртөө ашиг бий болгохын тулд зээлийн хүү нь хадгаламжинд төлж байгаа хүү (~10 хувь)-гээс доош байх аргагүй.

2. Банкууд орон сууц авах гэсэн иргэдийг, өөрөөр хэлбэл ипотекийг өөрийн хөрөнгөөр зээлжүүлж байгаагүй.

3. Ипотекийн зээлийг Монголбанк мөнгө хэвлэх маягаар гаргаж арилжааны банкуудаар дамжуулж санхүүжүүлж байсан бөгөөд энэ хэмжээ нь банкны салбарыг бүхэлд нь татан унагаах хэмжээнд хүрч байгаа.

4. Ипотекийн зээлийг дахин санхүүжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэр Засгийн газарт байхгүй. Монголбанк дахин мөнгө хэвлэх бараг боломжгүй.

5.Орон сууцны үнэ унаж байгаа нь Банкуудын барьцааны хөрөнгийг үнэгүйдүүлж байна.

6. Ипотекийн зээл авагч нарын хувьд зээл авч байх үедээ "зээлээ бүр төлж чадахгүйд хүрвэл байраа зарчихна гэсэн" бодолтой байсан бол энэхүү "тооцоо" нь замхарч байна.

7.Банкуудын хувьд, ипотекийн зээлдэгч Монголбанк, ипотекийн зээлэгчийн хувьд Орон сууцны үнэ унаж байгаагаас орон сууц нь үнэтэй эд биш* зээл нь үнэтэй эд болж, эрсдэл, дарамт болж хувирч байна.

8. Ипотекийн зээлэгчийн хувьд хамгийн дарамттай асуудал бол САРЫН ТӨЛБӨР

9. Ипотекийн САРЫН ТӨЛБӨР-ийн хэмжээнд эерэг болон сөрөг нөлөө үзүүлэгч хүчин зүйлсийг банкуудын нүдээр харвал, "Урьдчилгаа төлбөрийн хэмжээ буурвал САРЫН ТӨЛБӨР өснө. Ипотекийн зээлийн Хүү буурвал САРЫН ТӨЛБӨР мөн л өснө. Учир нь банкуудын ерөнхий чадамж унаж байгаа болон муу зээлийн хэмжээ нэмэгдэх нь банкуудад алдагдлаа нөхөхийн тулд төлбөрөө нэмэгдүүлэх даралт шахалт нэгэнт бий болсон байгаа.

10. Дээрхтэй ижилдүү нөхцөл байдлыг субпрайм хямралын өмнөх байдал гэх бөгөөд Warren Buffet 2005 онд үүнийг "Үй олноор нь сүйтгэх санхүүгийн зэвсэг" хэмээж билээ