Х.Наранхүү: Тавантолгойн IPO зогссон бүх ажлын ард улстөржилт байсан
"Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн охин компани "Эрдэнэс Тавантолгой майнинг”-ийн гүйцэтгэх захирал асан Х.Наранхүүтэй ярилцлаа.
-Та "Эрдэнэс Тавантолгой майнинг”-ийг удирдаж байсан. Тухайн үед олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гаргахаар зорьсон "Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн IPO-г удирдаж байсан хүний хувьд өнөөдрийн нөхцөлд байдалд юу хэлэх вэ?
-"Эрдэнэс Тавантолгой” ХК болон түүний охин компанийг хоёуланг нь нээлттэй хувьцаат компани болгож, компанийн засаглалыг хэрэгжүүлж, ялангуяа гадаадын хөрөнгө оруулагч, санхүүжүүлэгчдийн оролцоог бий болгосон бол компанийн ил тод, нээлттэй байдал, тайлагналын стандарт дээшлэх нь дамжиггүй. Түүнээс гадна худалдан авагчдын итгэл нэмэгдэж, урт хугацаанд компанийн санхүүгийн тогтвортой байдал хангагдаж, зах зээлийн хүнд үеийг хөнгөхөн давах л байсан. Цахилгаан станц, нүүрс баяжуулах үйлдвэр, усан хангамж, хилийн боомтын терминал ложистик, хилийн боомтыг холбосон төмөр зам, автозамын төслүүд хэрэгжиж, дотоодын эдийн засагт түлхэц болж, хөдөлмөр эрхлэлт нэмэгдэнэ гэж олон улсын санхүүгийн захаас хөрөнгө татах гэж л зүтгэсэн.
Гэвч бидний зүтгэл талаар болсон. Үүний сөрөг нөлөөлөл өнөөдөр үүсэж, бөөн л оффтейк гэрээ байгуулагдаж, бөөн төслүүдийг эхлүүлж, тэр нь дутуу дулмаг болжээ. Өнөөдөр эдийн засгийн эргэлт суларч, инфляц нэмэгдэж, иргэдийн орлого буурч, худалдан авах чадвар өдрөөс өдөрт унасаар байгаа л дүр зураг харагддаг боллоо.
-"Эрдэнэс Тавантолгой майнинг” компани байгуулагдаад таван сар болоод татан буугдсан. Ийм богино хугацаанд IPO хийх бэлтгэлийг хэр хангасан байсан бэ?
-"Эрдэнэс Тавантолгой майнинг” компанийг байгуулах шийдвэр 2019 оны наймдугаар сард гарсан. Толгой компаниас шилжин ирэх тусгай зөвшөөрлийн процесс нилээд удсаны улмаас 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 20-нд бид улсын бүртгэлд албан ёсоор бүртгүүлж, уул уурхайн чиглэлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлөө авсан байдаг.
Бид компаниа бүр тэгээс байгуулсан. Маш сайн боловсон хүчин, сайн баг бүрдүүлж чадсан. Бидний гол ажил IPO-гийн бэлтгэлийг хангахад төвлөрсөн. Ийм л үүрэгтэй. Бэлтгэл дор хаяж нэг жил үргэлжилдэг процесс. Гэхдээ бид таван сарын хугацаанд "Эрдэнэс Тавантолгой майнинг” компани гадны хөрөнгийн бирж дээр гарахад шаардагдах бичиг цаас, баримт материалтай холбоотой ажлаа ерөнхийдөө хийчихсэн байсан. Өөрөөр хэлбэл, "Эрдэнэс Тавантолгой майнинг” компани байгуулагдаад жил хүрэхгүй хугацаанд ажиллахдаа Хонконгийн олон улсын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргах бэлтгэл ажлын 90 хувийг бүрэн хангаад байсан. IPO гэхээр цаасан дээр баахан юм бичээд, зохиол шиг гоё болгодог гэвэл эндүүрэл. Хаанаас нь ч харсан компани шиг компани үүнийг хийх ёстой. Уул уурхайн үйл ажиллагаанд нь уурхайн төлөвлөлт, нөөц, тооцоолол бүх юм багтах учиртай. Түүнчлэн компанийн санхүү, тайлан балансыг олон улсын аудитаар оруулах, хууль эрхзүйн орчин, засаглалыг сайжруулах, эдийн засгийн байдал, хэтийн хөгжлийн төлөвлөөг боловсруулж батлуулах, гадаадын томоохон хөрөнгө оруулагч компаниудын сонирхлыг төрүүлэхүйц танилцуулах материалыг бэлтгэх, холбогдох хурал, уулзалтуудыг зохион байгуулах болон бүх материалаа англи хэл дээр тогтмол орчуулж, Хонконгийн бирж рүү явуулж хянуулах гэх зэрэг нилээд нүсэр ажил хийгдсэн. Олон сайн, залуу боловсон хүчинтэй байсны ачаар ард нь гарч, толгой компани дээр ч, охин компани дээр ч IPO хийх бэлтгэл ажил урьдчилсан байдлаар хангагдсан байсан.
-Тухайн үед IPO хийж ямар асуудлуудыг шийдвэрлэхийг зорьж байсан юм бэ. Үндсэндээ ач холбогдол ямар байв?
-Манай орны гол хөдлөх хүч бол байгалийн баялаг хэдий ч хөрөнгө мөнгө, хуримтлалгүй учраас улсын ч бай, хувийн ч бай манай бүх компани түүнийгээ эзэмшихийн тулд наад зах нь гаднаас машин, техник, эд материал, мөнгө санхүү эрж хайхаас өөр аргагүй байдаг. Гэтэл зээл авах, машин, техник түрээслэх гэхээр баталгаа, барьцаа дээр бас гацах бэрхшээл бий. Мөн гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай түншилж хамтрах нэг зам бий ч хаанаас эрж хайж, яаж сонирхлыг нь татах уу гэдэг бол эхнэр авахаас илүү ярвигтай тусдаа том асуудал. Буруу хүнтэй түншлэх буюу өөрөө найдвартай түнш болж чадахгүй бол төсөл хэрэгжүүлэх биш тэр түншээсээ салах гэж олон жил шүүх, арбитраар явж, эцсийн дүнд өрөнд унах явдал бишгүй тохиолддог. Тэгвэл барууны уул уурхайн практикт шалгарсан өөр нэг арга бол хувьцаа гаргаж, хөрөнгийн бирж дээр зарж хөрөнгө босгоод түүгээрээ уурхай, үйлдвэр, эрчим хүч болон дэд бүтцийн бусад төслүүдээ санхүүжүүлэх явдал юм. Олон улсын хөрөнгийн биржүүд туршлагатай, шалгарсан хөрөнгө оруулагчидтай, ил тод ажиллаж, хөндлөнгийн хяналтыг давхар хийдэг тул харьцангүй эрсдэл багатай. Харин нөгөө талдаа бэлтгэл ажлыг өндөр түвшинд хийх, олон улсын стандартын шаардлагыг хангах ёстой учраас манайд тэр давааг давж чадсан компани маш цөөхөн. Үүний тулд сайн боловсон хүчин, бас багагүй хөрөнгө мөнгөтэй байх ёстой.
-Хэд хэдэн мөнгөний тоо яригдсанаас нэг тэрбум ам.долларын IPO хийх боломжтой гэсэн баримжааг хэлж байсан?
-Гадны хөрөнгө оруулагчдын мөнгөөр зүгээр нэг нүүрс ухаад, уурхайн аман дээр нь шууд зарчихдаг уурхай биш. Харин олон улсын стандартыг хангасан, техник сайтай ил уурхай, зам харгуй, эрчим хүчний эх үүсвэр, хил хүртэлх төмөр зам, ачиж, буулгах станцын аж ахуй, усан хангамж гээд олон том бүтээн байгуулалтуудыг цогцоор нь байгуулах зорилготой байсан. Мөн түүхийгээр нь зараад суугаад байвал технологи, зах зээл талаасаа Тавантолгой орд 20 жилээс илүү наслахгүй. Насжилтыг нь уртасгая гэвэл олборлож байгаа нүүрсээ бүгдийг нь угааж баяжуулах хэрэгтэй. Энэ бол дэлхий нийтийн шаардлага бөгөөд технологийн асуудал. Тиймээс хоёр дахь шатанд баяжуулах үйлдвэр байгуулж, нүүрсээ илүү өндөр үнээр борлуулах төлөвлөгөөтэй байсан. Ирээдүйд ийм иж бүрэн, өндөр ашигтай төсөл болохыг харуулж, итгүүлж байж хүнээс мөнгө аваад эргээд олон жил ногдол ашгаараа хөрөнгө оруулалтаа эргүүлж төлнө гэсэн үг. Энэ бүх хөрөнгө оруулалтын урьдчилсан тооцоо нэг тэрбум орчим доллар гарч байсан.
-Монголд төрийн өмчийн компани амжилттай IPO хийсэн туршлага байхгүй. Тиймдээ ч олон улсын бирж дээр гарах мөрөөдөл бүхэн унаж ирлээ. Хэсэгхэн хугацаанд ч болов удирдлагын багт багтаж зовлон, жаргалыг нь мэдэрсэн хүний хувьд зарим нэг шалтгааныг олж харсан байх?
-Ер нь IPO гаргахыг аль ч Засгийн газар үгүйсгэж байгаагүй. 2011 онд "Эрдэнэс Тавантолгой” компани олон улсын бирж дээр хувьцаагаа гаргана гээд яриа хэлцэл хийж, гадны байгууллагуудын үйлчилгээ аваад явж л байсан. Дээрх ярианаас энэ бол амаргүй ажил гэдэг нь ойлгогдож байгаа байх. Манайд боловсон хүчнээс эхлээд хөрөнгө мөнгө гээд бэлэн юм тун ховор, мөн туршлага байхгүй. Дээр нь олон нийтийн болон албаны хүмүүсийн ч ойлголт муухан байсан учраас сонгууль дөхөөд ирэхэд нөгөө "улстөржилт” эхэлж ажлыг зогсооход хүргэсэн. IPO зогссон бүх ажлын ард улстөржилт байдаг.
-Хэрэв IPO 2018 онд эхэлсэн бол 2020 онд дуусчих байсан гэдэг. Хоёр жил орчим зүтгүүлсэн ч сонгуулийн өмнөхөн унасан шүү дээ. Тухайн үед шалтгаан, үндэслэлийг нарийн зарлаагүй. Та бүхэнд ямар мэдээлэл өгч байв?
-Олон нийтэд IPO-г "гадаадынханд Таван толгойн ордыг худалдах гэж байна” гэсэн ташаа, буруу мэдээллийг түгээж, улмаар уурхай дээр суулт, жагсаал цуглаан хийж эхэлсэн нь Засгийн газраас төслийг зогсооход хүргэсэн. Уг нь ордыг биш хувьцааны тодорхой хэсэг буюу 30 хүртэлх хувийг нь олон нийтэд нээлттэй борлуулж, хөрөнгө оруулалт татах хэрэг юм. Үүний ачаар манай иргэдийн гар дээр байгаа 1072 хувьцаа ч олон улсын хэмжээнд баталгаажиж, үнэ ханш нь олон улсын үнэлгээтэй болох ёстой байсан.
-Тавантолгойн ордын IPO зогссон ч нэг тогтоолоор дэмжигдээд явж байсан Тавантолгой-Гашуунсухайтын төмөр зам үргэлжилсэн байдаг?
-Төмөр замын ажил тусдаа явагдаж байсан тул миний хувьд мэдээлэл алга. Гэхдээ нүүрсээ экспортлоно гэж байгаа бол "саваа бэлд” гэдэг шиг төмөр замаа барьж байх нь хэрэгтэй л дээ.
-2008 оноос "Эрдэнэс Тавантолгой” компани үйл ажиллагаа явуулж эхэлснээсээ хойш улстөржилтөө даалгүйгээр өнөөдрийг хүргэсэн. Хөгжлийн зөв шатандаа гарч чадаагүй. Энэ орд Монголын эдийн засагт үзүүлж буй нөлөө, төсөвт эзлэх байр суурь зэргээр эдийн засгийн өсөлтийн гол цэг нь болсоор ирсэн гэдгийг тухайн үеийн салбарын сайд хэлж байсан. Үүнтэй санал нийлэх үү?
-1990 оноос хойш шилжилтийн үед "Эрдэнэт” үйлдвэр манай улсын төсвийн 30 хүртэлх хувийг хангаж байсан. Тэрнээс хойш уул уурхайн салбараас, тэр дотроо Оюу Толгой, Таван толгойн ордоос өөр "Эрдэнэт”-тэй дүйцэхүйц том төсөл хэрэгжээгүй болохоор энэ хоёр үйлдвэр өнөөдөр улсын төсвийн цөмийг бүрдүүлж байгаа нь ойлгомжтой.
-Өнөөдөр нүүрсний асуудал хурцаар яригдаж байна. Хэрэв IPO хийсэн бол өнөөгийн энэ асуудал эрт илрэх юм уу, засагдах боломж байсан болов уу?
-IPO-г мэргэжлийн хүмүүс илүү сайн тайлбарладаг. Харамсалтай нь үүнийг зарим хүмүүс олон нийтэд буруу зөрүү, улстөржсөн хандлагаар ойлгуулж байсан, мөн ойлгуулдаг. Ялангуяа, IPO-г өмч хувьчлал гэж их ярилаа. Угтаа бол хувьчлалаас огт өөр, эсрэг үйл ажиллагаа бол IPO. Барууны орнуудын зах зээлийн сонгодог утгаар авч үзвэл, өмч хувьчлал гэдэг нь "privatization” гэсэн нэр томьёотой. Харин олон нийтэд санал болгож арилжаалдаг IPO гэдэг нь "Initial Public Offering” гэсэн үг. Хувийн компанийг нийтийн болгох үйл ажиллагаа ч гэж хэлдэг. Олон улсын IPO гэдэг бол шалгарсан сайн арга зам. Гэхдээ огт сөрөг талгүй, өөгүй юм гэж хорвоод байхгүй. IPO хийнэ гэдэг бол ирээдүйн ашгаа нэг хэсэгтээ өөрсдөө авч чадахгүй хөрөнгө оруулагчдад төлнө гэсэн үг. Гэсэн хэдий ч давхар гадаад, дотоодын бусад хувьцаа эзэмшигчдийн хяналтад байх тул алдаа, дутагдлыг цаг тухайд нь илрүүлж, засч залруулах боломж илүүтэй буюу давуу талтай юм.
Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин
2023 ОНЫ НЭГДҮГЭЭР САРЫН 17. МЯГМАР ГАРАГ. № 12 (6997)
Сэтгэгдэл байхгүй байна.