Манай улс чөлөөт нийгэмд шилжсэнээс хойш олон төрлийн өөрчлөлт бий болсны нэг нь биеэ үнэлэгчид. Нэг хэсэг биеэ үнэлэлт газар авлаа хэмээн дээр, дооргүй ярьцгааж  "хүчний” арга хэмжээ авч эхэлснээр биеэ үнэлэгчид багассан гэх ч үнэн хэрэгтээ саун, массаж, баар зэрэг газруудад "үүрлэж” үйл ажиллагаа нь далд байдалд шилжсэн. Өдгөө гудамжинд зогсч биеэ үнэлдэг цөөхөн газар үлдсэний нэг Сонгинохайрхан дүүргийн нутаг дэвсгэрт орших Саппорогийн тойрог. Энд сүүлийн зургаа орчим жил биеэ үнэлэгчид зогсч байгаа аж.

Манай сурвалжлах  хэсэг тус газарт очиход "Sunny” нэртэй баарны гадна талд 30-40 насны зургаан эмэгтэй тамхи татангаа хараалын үг хэлж, энэ тэрийг ярьж зогсоно. Тэд хажуугаараа өнгөрөх залуусыг дуудан элдвээр өдөж чангаар инээлдэж байв. Гэвч  тэдний энэ үйлдэлд "бай” нь бус өвгөнтийн найзууд нь бүдүүлэг, доогтойхон  хариу өгч бухимдуулж харагдана.Дотогш орвол эмэгтэй голдуу хүмүүс согтуурсан байдалтай суух бөгөөд оройн ажилдаа бэлтгэж байгаа нь энэ гэнэ. Битүү тамхины утаатай орчинд суух тэд  бие биеэ хөөргөж, эсвэл хараалаар булна. Нэлээд халамцсан байрын 30 орчим насны эмэгтэй  "Чи  муу  аль түрүүнээс хойш яагаад наад хялар нүдээрээ гөлрөөд байгаа юм бэ. Чи ч бас миний уулзсан залуутай явсан биз дээ, Нараа надад хэлсэн шүү” гэж ирээд хажуугийн ширээний 20 гаруй насны охинд агсам тавьж гарав. Энд суух суудал байгаагүй тул тэднийг удаан ажиглах боломж байсангүй, тэгсхийгээд гарсан юм."Sunny” баартай залгаа орших гаднаа  "Хас банк”, "Үсчин” зэрэг хаягтай хаалга руу орвол үүдэнд нь  20-25 настай таван охин /дөрөв нь/ тамхи зуучихсан хэн нэгнийг муулж байгаа бололтой "П…..-г алах хэрэгтэй байсан юм, худлаа ш…-сан байгаа юм даа” гэж ярьж байгаа нь чих дэлсэв. Цаг орой болж, үйлчилгээний газрууд нь хааж эхэлсэн учраас бид ажиглалтаа гадаа  үргэлжлүүлэх хэрэгтэй болов.

Нүүр ам нь яр шарх болсон архичид, биеэ үнэлэгчид, хулгайчид хөлхөлдөх нь аймшигтай. Цагдаа нар ч тоохоо байсан эдгээр хүмүүс тэр хавиар явсан охид хүүхнүүдийг элдвээр хэлэн хорслоо тайлах нь дур гутам. Цагтаа цалгиж явсан гэж ярих, 40-50 насны томоожоогүй эмэгтэйчүүд  тамхи зуучихсан элдэв хараал хэлж хажуугаар зөрөх эмэгтэйчүүдийг "Үхсэнээ харсан  юм бэ” гэх зэргээр доромжилж бах таваа хангана.

Энэ үеэр ажлаа тараад явж буй нэгэн эмэгтэйтэй уулзаж цөөн хором ярилцах боломж олдсон юм. Тэрбээр "Саппоро”-д байрлах үйлчилгээний байгууллагад ажиллаад таван жил болж буй аж. Түүний ярьснаар энд ирдэг 20-30 биеэ үнэлэгч бий. Ээлжээр зогсож байгаа харагддаг. Гэхдээ тогтмол зогсдог 7-8 эмэгтэй байдаг. Хөл хөдөлгөөн ихтэй байдаг баасан, бямба зэрэг гаригт бүгд цугларч "толгойлогч” нараа тойрон зогсож, зохион байгуулалтад орон хэн нь түрүүлж явах зэргээр ярилцаж тохирно. Зарим нэг албан байгууллагын өглөөний шуурхай хурал шиг.  Биеэ үнэлэгчдийн нас харьцангуй бөгөөд "зогссон” жилээрээ тодорхой эрэмбэ дараатай байдаг  гэнэ. Хамгийн ахмад нь 50 гаруй насны эмэгтэйчүүд, залуухан нь 15-18 насны охид байдаг.

Тэднийг 50 гаруй насны Б хэмээх эмэгтэй, 40 гаруй насны хууз сахалтай эрэгтэй хоёр зуучилж, зааварлан удирддаг байна. Бүр энэ хавьд байрлах байгууллагын ажилчид "хүүхэн зардаг” гэдгээр нь анддаггүй гэх. Өмнө нь цагдаа нар ирж үе үе айлгадаг байсан бол өдгөө энэ хавиар эргэлдэх биеэ үнэлэгчид хийгээд архичид, "урт гартнууд”-ыг барагтай үргээж сандаргаад байхаа больсон. Бодвол дээгүүрээ зохицуулсан биз. Түүнээс биш иймэрхүү газрыг цагдаа нар "онилох” учиртай. Заримдаа энд согтуу биеэ үнэлэгчид хоорондоо хэрэлдэж, зодолдоод бөөн юм болно. Сонсохоор орлого болон үйлчлүүлэгчээ булаацалддаг юм шиг байна лээ. Тэр үед ч цагдаа нар ховор л үзэгдэнэ.

Нас залуу, царай зүсээр арай дөнгүүр зиндаатай нь гэх хүүхнүүд өөрөөрөө бахархан ярьдаг. Үүнээс болж маргаан үүсэх ч тохиолдол байдаг. Энэ байдлыг энэ хавьд ажилладаг ихэнх хүн мэддэг ч өөрсдөдөө асуудал үүсгэхээс зайлсхийн нүдэн балай чихэн дүлий байдаг аж. Хэрэв тэгэхгүй бол орж ирээд элдвээр хэлэхээс эхлээд ажлыг нь хийлгэхгүй дарамталтаг. Ер нь архичин, биеэ үнэлэгч, хулгайчдаар дүүрсэн "жижигхэн төв” болсныг хэлж байлаа.

Энд байгаа биеэ үнэлэгчид хоногийн 15,000-100,000 төгрөгийн ханштай байдаг гэнэ.  Тэд  нэгдүгээр хорооллын арын зам дагуух жижиг дэн буудлуудад "үүрлэдэг” гэж хэлж болно. Бохир орчинтой эдгээр буудлын нэг өрөө нь цагийн 3000-5000 төгрөгийн үнэтэй аж. Тав тух муутай, наад захын стандарт хангаагүй, зөвхөн биеэ үнэлэгч бүсгүйчүүдийг авдаг эрчүүдэд үйлчилдэг хаяа дэрлэн хэдэн арваараа үйл ажиллагаа явуулж буй энэ буудлуудыг хэзээ, хэн цэгцлэх вэ. Биеэ үнэлэлт, нийгмийн "хог шаар” болж буй энэ мэт нөхцөл байдалд цагдаа болон холбогдох байгууллагууд хэзээ, хэрхэн анхаарал хандуулах вэ? Хамгийн гол нь ирээдүй хойч маань юу харж, юу сонсож өсч байна вэ?

Өнөөдөр үүссэн нөхцөл байдлын нэг шалтгаан нь эрчүүд та бүхэн халаасныхаа мөнгөний хэмжээгээр биеэ үнэлэгч бүсгүйчүүдийг сонжин харж, сонгон шалгаруулж өвөртлөх болсонтой  холбоотой гэдэгтэй санал нийлэх биз ээ. Бид нийтээрээ биеэ үнэлэгчдийг буруутгасаар өдий хүрсэн ч тасдаад хаясан ч дахин ургадаг хогийн ургамал мэт биеэ үнэлэгчид байгаад байгаагийн гол үндэс нь эрчүүд. Наад зах нь 50, 60 хол гарсан өвөө нар ирээд 16, 18 настай охидыг авдаг, 17, 18 хүрч яваа залуухан хүү ээж шигээ хөгшин хүүхнийг дагуулаад явтлаа доройтчихоор яах юм бэ. Амь амьдралаасаа хулгай хийж өөрсдийгөө хууран биеэ үнэлэгчдийг тэтгэсээр байна гэдгээ ухамсарламаар байна.

Мөн цагдаа нар хөөгөөд туугаад, эмнэлэг энэ тэр рүү явуулаад байвал архичид, биеэ үнэлэгчид  цуглахаа болино. Нэг хэсэг Улаанбаатар, зочид буудал, Ард кино театр хавиар  биеэ үнэлэгчид олон байсан ч цагдаа нар тэр дор нь хөөчихсөн л биз дээ. Одоо яагаад тэгж болохгүй гэж….

Дээрээс нь "Одоогийн энэ өндөрлөгөөс харахад” гэж ирээд сайхан зүйл ярьдаг, амладаг ах, эгч нар Монголд олон бий. Тэдэнд чадахгүй зүйл гэж байдаггүйг Монголын ард түмэн мэднэ дээ. "Хүн бууд” гэсэн тушаал өгөх гэж байгаа биш, зүгээр л "цэвэрлэ, цэгцэл” гээд хоёр үг хэлэхэд л болоо л доо уг нь.