-Нийгэмд архидалт хавтгайрсан. Түүний ард өвчин эмгэг, аваар осол, гэмт хэрэг, хүчирхийлэл, гэр бүл салалт, өнчрөл, хагацал, ажилгүйдэл, ядуурал гээд бүх муу муухай бий. Монгол эрчүүд минь уламжлалт биш аюул заналд өртөж байна. Архидалт бол Монголын үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлж байгаа аюулын том харанга. Сэтгэл сэвтэх, оюун санаа эмгэгшиж байна гэдэг яг үнэн. Энэ бүгд архидалттай холбоотой. Архи хүний элэг, зүрх, тархи гэсэн системийн гурван эрхтэнд шууд нөлөөлдөг. Судлахаар их сонин шүү. Би уг нь архи судалж эхэлсэн ч тархи судлал руу орчихсон. Архи хүний тархины эд эсийг үхүулдэг. Тархиных нь тал эд эс нь үхэжчихдэг. Үндсэндээ, махан бие нь бүтэн ч оюун санааны хувьд тахир дутуу хүн болдог.

 

 

-Миний докторын ажлын судалгаагаар 1924 онд 14 орос ажилтантай архи исгэлтийн үйлдвэр Монголд байгуулсан байдаг юм. 1940-өөд оны дунд үеэс орос ах нараас хойно сургууль төгссөн Монголын үндэсний сэхээтнүүд маань "сокловдох” буюу стиканаар уухыг сурч ирээд ард иргэдийн дунд дэлгэрүүлсэн. Түүнээс биш ард иргэд архи ууж сураад, тэднээс бид сурсан юм биш. Тэр цагаан захтай архи уугчдын төлөөлөл нь би өөрөө байсан.

Харин 1990-ээд онд зах зээл эхлэхэд урд хөршөөс өвгөнтийн архи, пийжүү вагон вагоноороо орж ирсэн дээ. Тэр үед би бизнес хийгээд явж л байсан. Галт тэрэг ганхдаг байлаа. Тэнэмэл хүүхдүүд холхиод л… Өвгөнт архийг ууж байсан хүмүүсийн хүүхдүүд одоо гарч ирсэн. Гэтэл тэр өвгөнт чинь үнэн чанартаа цонх угаадаг бодис байсан. Хятад найзууд бидэнд "Наадах чинь цонх угаадаг бодис битгий уугаарай” гэж хэлсэн үү?

Хамгийн харамсалтай нь, айл гэр толгойлох, улс эх орны бүтээн байгуулалтыг хийх идэр насны эрчүүд, хамгийн сор болсон мэргэжилтнүүд энэ архидалтад өртсөн. Одоо эрчүүдээ хамгаалах, ухааруулах, сэнхрүүлэх ажлыг би 20 жил хийж байна. Үндэсний эх оронч үзэл, үндэсний ухамсарыг сэргээх явдал манай архинаас гаргах ажлын хамаг нууц нь байгаа юм.

 

 

-Хэдий онигоо боловч Монголын эмгэнэл шүү дээ. Одоо Монгол эрчүүдийн асуудлыг ярих гэж байгаа бол ярьсан шиг ярих хэрэгтэй. Дундговь аймагт цэргийн зарлан 40 залуу авахад эрүүл мэндээр ганц нь тэнцэж байна. Энэ бодитой эмгэнэл шүү. Би сая жендерийн судалгааны хуралд суухад Монгол эрчүүдийн дундаж наслалт эмэгтэйчүүдийнхээс 9.5 жилээр бага гарсан. Монгол эрчүүдийг архины аюулаас хамгаалахад төрийн бодлого, дэмжлэг дутаж байна. Нийгмийн бүх шатанд архидалт газар авсан. Миний архинаас гаргасан 6000 залуу бий. Би болон миний шавь нар энэ ажлыг хийж надтай адилхан л хийж байгаа. Аливаа нэг байгууллага дээр ороод архины асуудал ярихаар цэрвээд зугатаад байгаа бол тэр байгууллагын дарга өөрөө архины асуудалтай гэсэн үг. Эцсийн эцэст эр хүний зовлонг эр хүн л ойлгоно. Архины хамааралтай хүний зовлонг архинд орж, түүнээс гарсан хүн л ойлгоно. Би 23 жил ууж, өөрийнхөө бие гэдэг  лаборатори дээр туршаад, архинаас гараад 20 жил энэ чиглэлээр судалгаа хийлээ. Хэрэв архины асуудалтай хэнд ч "Монголын эрэгтэйчүүдийн хөгжлийн төв”-ийн хаалга нээлттэй.

 

 

-Эр хүн эр хүнтэйгээ л ярьж чадна. Архины асуудлаа, амьдралын жаргал зовлонгоо хуваалцана. Тэр тусмаа Монгол эрчүүд нэрэлхүү, ичимхий улс. Монголд эрчүүдийг хөвгүүд байхад нь эр хүн болох талаар хичээл заадаггүй. Энэ төрлийн сургалт зөвлөгөө огт байхгүй. Гэтэл гадны өндөр хөгжилтэй орнуудад ийм хичээл сургалтад хамруулж хөвгүүдийг эр хүн болгож бэлтгэдэг. Гэтэл Монгол эрчүүд байгалиас заяагдсан зөн билгээрээ эр хүн болж байна. Ёстой дур зоргоороо дуртайгаа хийж, архи ууж "бузгай жаргаад” л явж байгаа.

 

 

-Архинаас гаргадаг эм дэлхийд байхгүй. Харин архины хордлого тайлах эм тариа бий. Бусад кодлох, лам, бөөг бол би мэдэхгүй. Архины албадан эмчилгээ, наркологийн төв ч бий. Гэхдээ тэдний үр дүн тодорхойгүй. Манайх архины хор хөнөөлийг бууруулах нотлогдсон арга туршлага, оюуны өмчийн эрхтэй, мэргэжлийн сургалтын сертификаттай үндэсний хэмжээний байгууллага. Хүн оюун ухаанаараа архинаас гарч чадна. Үүний нотолгоо нь би, над дээр миний 6000 шавь нэмэгдэнэ. Ер нь, архи хэтрүүлэн хэрэглэгчид хаанаас бий болдог юм гэдэг асуулт гарч ирнэ. Архины зохистой хэрэглэгчид дундаас хэтрүүлэн хэрэглэгчид төрдөг. Тэр хэтрүүлэн хэрэглэгчид дундаас бидний архичид гэж нэрлээд байгаа хэсэг гарч ирнэ. Ахиад тэндээс архины тэнэгрэлд орогсод гарч ирнэ. Хэд хэдэн үе шаттай. Архи хэтрүүлэн хэрэглэгчид гэж хэнийг хэлдэг вэ гэхээр голцуу цагаан захтнууд, далд уугчид. Ажлаа ч алдахгүй, амьдралаа болгоод явдаг хэсэг. Эд бол архинаас гарах нь бараг 100 хувь. Гэхдээ өөрийгөө хэтрүүлэн хэрэглэгч гэдгээ хүлээн зөвшөөрч, ойлгосон тохиолдолд. Өөрийгөө хүлээн зөвшөөрнө гэдэг хэцүү. "Би архичин биш” гэж өөрийгөө хуурсаар яваад архинд донтолтын дараагийн шат руу шилжих нь их. Архичид гэж нэрлэдэг хэсгийн 50 хувь нь архинаас гардаг. Архины тэнэгрэлд орсон бол найдлага маш бага. Тэгэхдээ архины тэнэгрэлээс гарсан хүн бий. Би 200 хүнд лекц уншихад тэднээс арав хүрэхгүй хүн л архинаас гаръя гээд зориглоод манай байгууллагын үүдээр орж ирдэг. Ер нь, манай үүд их өндөр босготой. Түүгээр эр зоригтнууд л орж ирдэг дээ. Одоо би архи хэтрүүлэн хэрэглэгчид рүү чиглэн ажиллаж байгаа. Тэгэхээр архидалтын дараагийн шат руу орохоосоо өмнө хандах хэрэгтэй.