-11 наснаас бүжгийн урлагтай амьдралаа холбожээ. Бүжгийн урлагт орсон шалтгаан маань сонин тохиолдол байсан. Сэлэнгэ аймагт хүүхэд байхдаа гадаа тоглоод явж байлаа. Тэр үед Ардын багш Г.Долгорсүрэн намайг олж хараад, бүжигчин болох хүүхэд байна гэж мэдсэн байгаа юм. Тэгээд "Чи бүжгийн сургуульд явах уу” гэж надаас асуухад би ч бүх шалгалтад нь тэнцчихсэн. Тэр хүн намайг анх хөгжим бүжгийн дунд сургуульд авч ирж байсан. Би 1986 онд Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд сурч байлаа. 1993 онд төгсөөд Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт ажилласан. Дуурийн теарт түүнээс хойш 14, 15 удаа бүжгийн жүжгийн гол дүрүүдийг бүтээж байсан байна. Ж.Жав багшаар анх бүжгийн тавилт, сууриа заалгаж байсандаа өөрийгөө их азтай гэж үздэг. Монгол Улсын гавьяат багш Н.Энхтуяа надад балетчин болох урам зориг хамгийн их өгч байсан.

-Ямар дүрийг хамгийн их хүсч байж бүтээсэн бэ?

-Хүүхэд насандаа монгол бүжгийн дасгалыг хамгийн их хийдэг, монгол бүжиг их бүжиглэдэг байлаа. М.Нарангэрэл багштайгаа зааландаа ихэнх цагийг өнгөрөөдөг байсан. Балетчин болоод урдаа хамгийн эхний зорилт маань Жизельд тоглох байсан. Сургуулиа төгссөнөөсөө хойш зургаан жилийн дараа Жизельд тоглосон. Альбертын дүрд тасралтгүй дөрвөн жил тоглож байлаа. Тэр л залуу насны хамгийн хайртай дүрүүдийн нэг байсан.

-Эрэгтэй хүүхдээ балетаар хичээллүүлбэл эмэгтэйлэг болно гэдэг үнэн үү. Хүүхэд балетаар хичээллэх нь ямар эерэг нөлөөтэй вэ?

-Эрэгтэй хүмүүс балетын урлагт орж ирснээрээ илүү их тэсвэр тэвчээр, хатуужилтай болдог. Хэрвээ та өөрөө балетаар хичээллээд үзвэл тэвчээр ямар их шаарддагийг мэдрэх болно. Хүн өөрөө бүжиглэх бол амархан хэрэг. Харин өөр хүн өргөж бүжиглэх, техникүүдийг хийнэ гэдэг бол амаргүй. Бөхчүүд хүнийг бяр чадлаараа өргөдөг бол бид арга техникээр хамтрагчаа өргөдөг. Шөрмөс булчингийн дасгал, үе мөчний дасгал сайн хийсний үр дүн юм. Хүн хөнгөн, хурдтай байж залуулаг биеийг хадгалж үлддэг.

-Дүрсгүй эрэгтэй хүүхдүүд балетаар хичээллэснээр төлөвших үү?

-Би өөрөө их хөдөлгөөнтэй хүүхэд байлаа. Аав ээжийнхээ чихийг хатууруулдаг. Харин бүжгийн сургуульд орсноороо зааланд ихэнх цагаа өнгөрөөдөг болсон. Хүүхэд заалны соёл, балетын соёл сурснаараа хүмүүжиж байдаг.

-30, 40 настай хүмүүс балетаар хичээллэж болох уу?

-Хэрвээ эрүүл байхыг хүсч байвал балетаар хичээллэхэд хэзээ ч оройтохгүй. Студи дээр маань балетын сургалт авдаг хүмүүстээ ч хүн бүр бүжигчин байх албагүй. Хүн бүр эрүүл байх ёстой гэж хэлдэг. Балетын дасгалууд нь залуулаг биеийг бий болгож байдаг. Эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй хүмүүсийн хамгийн эрт сулардаг булчингууд нь бүсэлхийнээс доош хэсэг байдаг. Тэгэхээр тэр хэсэг хөнгөн, цусны эргэлт их байх тусам залуулаг байдаг.

-Балет бол "үггүйгээр түүх өгүүлэх юм” гэдэг. Яагаад вэ?

-Драмын жүжиг үгтэй болохоор ойлгох харьцангуй амар. Харин бүжгийн жүжиг бол яаж хүмүүст үггүйгээр ойлгуулах вэ, ярихгүйгээр үзэгчдэд ойлгогдох, биеийн хэлэмжээр ойлгогдох гэдэг бол уран бүтээлч чанар юм. Бага насны хүүхдүүд техник үйлдлүүдийг сурч байгаа ч дотоод сэтгэлийнхээ мэдрэмжийг бүжгээр хараахан илэрхийлж сураагүй байдаг. Мэдрэмжээ бүжгээр, үйлдлээр илэрхийлж чадаж байгаа хүн артист юм. Үзэгчид хараад үлгэр домог үзэж байгаа мэт ойлгох ёстой. Утга илэрхийлээд, бүжгийн жүжгийг ойлгуулж чадаж байна гэдэг бол бүжгийн жүжигчин юм. Бүжгийн жүжигчин, бүжигчин хоёрын хооронд асар их ялгаа бий.

-Францын бүжигчин, бүжгийн мастер Ж.Ж.Новерр "Балетчин залуус түүх, яруу найргийг судлахтун” гэсэн байна. Энэ үгний тухай юу гэж бодож байна?

-Москва хотноо болдог Олон улсын балетын "Best Contemporary Dancer” тэмцээний мөнгөн медальт, 1995 онд БНСУ-д болсон Олон улсын балетын фестивалийн шилдэг бүжигчин У.Бат-Эрдэнэ тэргүүлж энэхүү тэмцээнийг зохион байгуулж байна. Тэрээр дэлхийн том тайзуудаар бүжиглэж, дэлхийн түвшинд Монголын нэрийг гаргасан хүн. Зарим залуус маань урлагийн салбарын түүхэн хүмүүсийг танихгүй, тэдний хийж бүтээсэн зүйлстэй танилцахгүй байна. Бидний урьд урдын хүмүүс үгүй бол бид өдий зэрэгтэй сурч хөгжихгүй. Би өөрөө ч сурагч, хүүхдүүддээ Монголын балетын түүхийг, ямар ямар хүмүүс чухал үүрэг гүйцэтгэж байсныг хэлж сургадаг.

-Ж.Ж.Новерр "Балетчины бүтээл яруу найраг болог” гэсэн байдаг. Яагаад вэ?

-Д.Нацагдоржийн Хэнтий Хангай Соёны өндөр сайхан нуруунууд гэсэн мөр байдаг. Үүнийг биеийн хэлэмжээр хүмүүст ойлгуулах, илэрхийлэх гэдэг нь авьяас юм. Н.Оюун "Бүжиг бол өөрөө ухааны урлаг” гэсэн байдаг. Би чамд хайртай гэдэг өгүүлэмжийг үйлдлээр хэрхэн ойлгуулах вэ гэдэг бол бүжгийн жүжигчний ажил юм. Сайхан бүжиглэх бол чадвар, бүжгээр түүх өгүүлэх бол авьяас.

-Балетын урлаг үзэгчдэд юу өгдөг вэ. Тэдний зүрх сэтгэлд юуг үлдээх вэ?

-Үе үеийн бүжигчид дунд энэхүү сэдэв яригддаг. Дээхнэ үеийн зарим үзэгчид бүжгийн жүжиг үзээд уйлаад гардаг байсан. Тухайн үед бүжгийн техникээсээ илүү хүнд яаж ойлгогдох, хүрэх дээр анхаардаг байсан. Орчин үед бүжигчдийн хэлбэр галбир, техник төгс болчихсон. Харин хүмүүс бүжгийн жүжгийн илэрхийллийг ойлгохгүй ямар гоё үсэрч, бүжиж байгааг чухалчлах болсон. Илэрхийлэх гэсэн санаа, бүжгийн техник хоёр нийлж байж төгс бүтээл бий болох юм. Орчин үед аливаа зүйлд хандахдаа өнгөцхөн хандлагатай болж.

-Бүжигчин хүн бусад хүнийг биеийн хэлэмжээр нь ямар хүн бэ гэдгийг мэдэж чаддаг уу?

-Энэ тал дээр мэргэжлийн онцлог илт мэдрэгддэг. Хүний биеийн пропорц, хэлбэр галбираас тухайн хүн өөртөө яаж ханддаг вэ гэдгийг харж болно. Өөрөө өөртөө зарчимтай байдаг. Өөрийнхөө биедээ яаж хандаж байна, бид яг л тийм хүмүүс байдаг. Гадны зарим орнуудад бизнес хэлцэл гаднаасаа яаж харагдахаас л эхэлдэг байгаа юм. Өөртөө анхаардаггүй, өөрийгөө цэвэрхэн авч явж чадахгүй хүн бизнесээ ч авч явж чадахгүй гэж үздэг.

-Балетчин хүний амьдралын юу нь сайхан байдаг вэ. Хамгийн хүнд хэцүү цаг үе хэзээ байв?

-Миний мэргэжил бол ямар ч стрессгүй. Бид тайван ажлаа хийгээд, тайван сайхан ажлаа хийж байхад бүх зүйлс сайхан бүтэмжтэй байдаг. Бухимдалтай байх л юм бол бүх зүйл гацчихдаг, зогсонги байдалтай болдог. Олон сайхан багш нартай болж, тэдгээр хүмүүсээр энэхүү сайхан замыг заалгасандаа баяртай байдаг. Надад маш их хүсэл мөрөөдөл байсан болохоор надад хэцүү үе байгаагүй. Хүн сэтгэлээсээ хандах юм бол хүнд даваа гэж байдаггүй. Ажил хийж байгаа хойно ядрах, хөл гар гэмтэх бол байх ёстой зүйл. Бид залуу насандаа сахилгагүй байлаа. Хүмүүстэй гар зөрүүлээд эрүүгээ хугалчихаад Хунт нуур бүжиглэж байсан. Тэрийг хүндрэл гэж харсан бол би цаашид хөгжихгүй.

-Одооны хүүхдүүдтэй ажиллах ямар байна?

-Одооны залуус багш нараасаа илүү их зүйлс шаардаж, хүсэх болсон. Бидний үед болохгүй байгаа хүүхдийг цохиод авдаг байлаа. Харин хүүхэд юу хүсч байгаа, яаж заах вэ гэдгийг бид тэр бүр мэдэхгүй. Шинэ асуудал гарч ирж, өдөр бүхэн л суралцаж байна. Орчин үеийн хүүхдүүдтэй ижил сэтгэж байж тэдэнтэй ойлголцож, зааж зөвлөж явна. Өөрийн мэргэжлийн сайн сайхныг олон нийтэд таниулж, балетын дасгал хүний биед ямар сайн нөлөөтэй вэ гэдгийг сонирхогчдод ч мөн зааж байна.

Н.Нарванчин